KLIK HIER VOOR INFORMATIE
OVER DE SITE

COLUMNS

Over belevenissen en inzichten

CLICK HERE FOR
THE PARENT SITE
and SITE SEARCH


Spreekwoorden en gezegdes

In het normale taalgebruik spelen spreekwoorden en gezegdes een curieuze rol. Dit omdat men hiermee heel kort en bondig een uitspraak kan doen over iets waarover men zich nogal verwondert. (Ga met de muiswijzer op de cursief weergegeven tekst staan, voor een eventuele verklaring van die tekst).

In het Nederlands kan men bijvoorbeeld over een bepaalde persoon het volgende zeggen: 'hij is directeur van een afgebrand huis' Met die verklaring is meteen duidelijk wat het genoemde spreekwoord betekent. Namelijk dat die persoon zich beter voordoet dan hij in feite is, omdat hij in feite niet meer in de melk te brokkelen heeft dan een willekeurig ander persoon. Het mooie van de laatste beide verklaringen is het feit dat deze verklaringen op zich ook weer een spreekwoord in zich hebben. Met als betekenis dat die persoon zich veel meer bescheiden zou moeten opstellen, in verhouding tot zijn op dat moment bereikte positie in de maatschappij. Het blijkt dat men met spreekwoorden dus heel goed iets op eenvoudige en grappige wijze kan zeggen, zonder dat men moeite hoeft te doen om het één en ander te gaan uitleggen. En zonder dat dit teveel weerstand oproept bij de toehoorder. In het Nederlands hoor je ook vaak het volgende gezegde: 'het is een stok achter de deur'. De uitdrukking verwijst misschien naar een vroegere situatie waarbij een baas of leraar een stok achter de deur had staan die gebruikt werd als knechten of leerlingen niet hun best deden. De fundamentele aanwezigheid van de stok was dan reeds een afdoende en voordurende dreiging voor die knechten en die leerlingen dat de kans bestond dat zij met de knoet zouden kunnen krijgen. Het volgende Nederlandstalige spreekwoord is vanwege zijn eenvoud in het geheel niet onaardig: 'al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding'.

In het Fries zijn er ook een aantal bijzonder curieuze spreekwoorden aanwezig. Het eerste luidt als volgt: ''as in bytsje in bytsje helpt, helpt in protte in protte'. Dit spreekwoord, wordt gebruikt in situaties waarin het voor de hand ligt dat men het juist niet als zodanig bedoelt. Het spreekwoord is dus ironisch bedoeld. Dat wil zeggen: dat men op deze licht spottende manier het tegenovergestelde zegt van wat men bedoelt te zeggen. En dat op een manier die laat verstaan dat men het niet ernstig meent. Een voorbeeld van een situatie waarin dit spreekwoord wordt gebruikt, is wanneer er door iemand ter ontsmetting van iets, een veel te grote scheut chloor in het water wordt gedaan. Wanneer een ander dan zegt dat die hoeveelheid chloor wel erg groot is, kan degene die dat doet, het spreekwoord 'as in bytsje in bytsje helpt, helpt in protte in protte' uitspreken. Het is dan overduidelijk dat diegene wel in de gaten heeft dat hij teveel chloor gebruikt, maar dat hij zich daar door dat ironisch bedoelde spreekwoord vanaf wil maken. En wel zonder te erkennen dat hij het verkeerd doet. Het volgende Friese spreekwoord getuigt van grote wijsheid. 'Men moat net alles sizze wat men wit, mar wol alles witte wat men seit'. Nog een ander Fries spreekwoord luidt als volgt: 'elst praet fan mijn sûpen, mar nimmen wit fan myn toarst'. Ook het volgende typisch Friese spreekwoord is de vermelding waard: 'it kin de master misse'. Dit spreekwoord wordt gebruikt ter vergoelijking van een al te stompzinnige flater. Een ander mooi en veelzeggend Fries spreekwoord trof ik aan op de betegelde wand van het treinstation in Leeuwarden. Dat luidt als volgt: 'De minsken wolle ornaris wêze hwer't se net binne'. De vermelding van dit spreekwoord komt zeer zeker van pas op die betreffende plaats in dat station. Op de plaats waar men zo ingrijpend wordt geconfronteerd met de vele treinreigers, die men daar dagelijks steeds weer zal kunnen waarnemen. En ja, het is waar dat mensen soms een onuitroeibare reishonger hebben. Dat wil zeggen dat zij steeds weer op een andere plaats aanwezig willen zijn. Een min of meer stompzinnige lust dus van mensen om te reizen naar voor hen onbekende plaatsen. (Als een bepaald verschijnsel overigens binnen de korste keren in omvang is toegenomen, wordt dit in het Fries ook mooi zinnebeeldig' verwoord, namelijk als volgt 'it is as poddestuollen ût 'e grûn oprize. In het geval overigens dat er zich bij een bepaald gezin wat al teveel mensen voor overnachting aandienen, wordt er vaak voor sommigen een zogenaamd ''kermisbed'' opgemaakt. Zodat ook de extra gast er de nacht kan doorbrengen. Dat eenvoudige extra bed noemt men in het Fries 'in poepebęd').

In het Engels is het volgende spreekwoord niet alleen veel gebruikt, maar ook zo typisch Engels, dat het bij vertaling naar een andere cultuur niet wordt begrepen. Namelijk het spreekwoord: 'it's a piece of cake'. Dat wil zeggen dat datgene zeer gemakkelijk is uit te voeren. Men zou denken dat de achtergrond hiervan is gelegen in het afsnijden van een partje van een taart. Dat is immers heel gemakkelijk uit te voeren. Maar het blijkt dat dit spreekwoord is ontstaan nadat men in Engeland op zeker moment partjes taart als prijs uitdeelde na een wedstrijd. Een ander veel gebruikt spreekwoord in Engeland is het volgende: 'things happen for a reason'. Dat betekent dat die zaken (beslist) niet zonder reden gebeuren. Met de volgende Engelse uitdrukking wordt dat nog eens onderstreept: 'there you go, it happens'. De Engelsen laten zich ook vaak het volgende gezegde ontvallen: 'shit happens'.

Als men in het Frans de uitdrukking 'coup de foudre' laat vallen, heeft men het letterlijk over een blikseminslag, maar figuurlijk heeft men het dan over een bijzondere liefdesband tussen twee mensen. En als de Fransen de uitdrukking ''il est fort a l'aise' laten vallen, bedoelen zij daarmee dat die betreffende persoon ontspannen is. En als zij het volgende Franse spreekwoord laten vallen: 'la crise nous frappe de plein fouet' staat het er financieel niet goed met hen voor. Een ander Frans spreekwoord luidt als volgt: c'est le ton qui fait la musique. Als parafrase op dit spreekwoord heeft een handige fabrikant van betonmortel daar de volgende reclamespreuk van gemaakt: 'c'est le beton qui fait la musique'.

In het Duits hoort men soms de bijna filosofische uitdrukking: 'alles hat ein Ende, nur die Wurst hat zwei'. 'Alles heeft een einde, alleen een worst heeft er twee'. De Duitsers spreken hiermee het volgende uit: 'niets bestaat voor altijd, aan alles komt uiteindelijk een einde'. Het volgende Duitse gezegde is voornamelijk zo bijzonder omdat het ook een veel gebruikte Nederlanse variant heeft. Het Duitse gezegde luidt als volgt: 'Dreck am Stecken haben'. Wij Nederlanders zeggen in dat geval: stront aan de knikker hebben. Dit gezegde wordt gebruikt als men iets ergs, iets onzedelijks of zelfs iets crimineels op zijn geweten heeft. Nederlanders hebben het in een dergelijk geval ook wel over het volgende: 'iets op je kerfstok hebben'.

In het Spaans kan men de volgende uitdrukking tegenkomen: 'cuando el río suena, agua lleva'. De betekenis hiervan is gelijk aan het volgende Nederlandse spreekwoord: 'Waar rook is, is vuur'. Water dooft het vuur, maar het zal de zee niet gauw doen vullen. 'Y está echar agua al mar', zeggen de Spanjaarden daarover.

En in het Italiaans hoort men wel de uitdrukking: gallina vecchia fa buon brodo. De uitdrukking wordt gebruikt om te verwijzen naar het feit dat ook een persoon op leeftijd, omwille van zijn ervaring, nog steeds van nut kan zijn en respect verdient. Een Italiaanse uitdrukking die ook leuk is om te vermelden, is de volgende: 'non avere peli sulla. Betekenis: 'zeggen waar het op staat', ofwel 'recht door zee gaan'.

Spreekwoorden en gezegdes kunnen een taal veel levendiger maken. Dat is het mooie ervan! Hoe beter men een taal verstaat en hoe beter men zich uit kan drukken, hoe beter men ook de betekenis van spreekwoorden en gezegdes aanvoelt. Ze zijn dus een geweldige verdieping van de taalbeheersing van mensen. Niet iedereen begrijpt echter de betekenis van spreekwoorden. Sommige autisten vatten ze letterlijk op. Dat doen zij ook bij grapjes en ironische opmerkingen. Die zullen zij niet altijd kunnen plaatsen. Als je bijvoorbeeld tegen een autist zegt: 'dat je moeilijk een pistool op zijn hoofd kan richten, om iets van hem gedaan te krijgen', blijken sommige autisten dat letterlijk op te vatten. Die betreffende mensen kunnen zich door een dergelijke opmerking in ernstige mate bedreigd voelen. Dat gaat zelfs zover dat die mensen hiervoor aangifte bij de politie gaan doen. Met grapjes en ironische opmerkingen moet men overigens altijd zeer voorzichtig zijn, grote kans dat men door het bezigen hiervan totaal verkeerd wordt begrepen.