Oppervlakkigheid

Er lijkt zich in de openbare meningsvorming momenteel (het jaar 2020) een trend voor te doen die zó gevaarlijk is, dat ze zelfs als explosief moet worden beschouwd. De meningen die men zo over het algemeen verkondigd hoort worden, zijn namelijk ineens zo oppervlakkig en weinig doordacht dat zij een groot gevaar voor de maatschappeijke rust kunnen zijn. Hoe dat precies is ontstaan, is niet meteen duidelijk. Maar er kunnen hiervoor wel enkele vermoedelijke oorzaken naar voren worden geschoven.

Ten eerste is er in de Verenigde Staten van Amerika al een tijdlang een president aanwezig die dit proces van stupide meningsvorming onder de mensen niet lijkt tegen te gaan, maar juist erg lijkt aan te wakkeren. In plaats van het uitstralen van wijsheid, zoals men van mensen in een dergelijke positie zou mogen verwachten, straalt deze president juist redeloosheid uit. En toegegeven: in zijn streven om weer opnieuw tot president te worden verkozen, lijkt dat goed te kunnen werken. Want veel mensen waarderen dat. Daardoor komt hij immers over als een heel normale burger. Immers ook de normale burger heeft vaak een gedachtenpatroon wat doordrenkt is met de meest stupide onbezonnenheden. In een kantine van een groot bedrijf bijvoorbeeld, zal men geen grote wijsheden horen. Wel zal men daar hoogstwaarschijnlijk een uitbarsting van een mix van de meest ondoordachte uitspraken over zich heen kunnen krijgen. En in de praktijk laten mensen zich daar vaak zozeer door beïnvloeden dat zij bij eventuele verkiezingen in het stemhokje juist een negatieve keuze gaan maken. Een keuze dus voor een kandidaat welke net als zij en net als veel van hun collega's, de neiging heeft om slechts 'overal tegenaan te schoppen'. Om dus juist afbrekende kritiek te hebben op het beleid van de regering van een land. Hoe goed het beleid van de regering ook is geweest.

Ook in andere landen doet dit probleem van de opervlakkige meningsvorming, welke een gevaar vormt voor het democratisch proces, zich overigens in beangstigende vorm voor. Dat is een factor waar men heel goed rekening mee moet houden. En waarvoor men met spoed een democratisch systeem zou moeten gaan bedenken wat dit gevaar grotendeels ondergraaft.

'Maar is er wel ooit een democratisch systeem te bedenken dat dit gevaar grotendeels zal gaan minimaliseren?', zult u allicht gaan vragen.

Ja, dat is er wel degelijk! Namelijk in de vorm van vertrapte verkiezingen. Net zoals dat voorheen in Nederland ook op informele wijze plaatsvond. Toentertijd stemden de Nederlanders niet zozeer direct op een persoon, maar meer op een persoon die een bepaalde politieke richting vóórstond. Mensen die het socialistisch gedachtegoed aanhingen, stemden op een persoon die ook dat gedachtegoed aanhingen. Mensen die het christelijk gedachtegoed aanhingen, stemden op een persoon die ook dat gedachtegoed aanhingen. En mensen die het liberale gedachtegoed aanhingen stemden op een persoon die ook juist dat gedachtegoed aanhingen. De mensen die binnen een dergelijke stroming naar voren wisten te stromen, waren meestal mensen die veel minder door oppervlakkige gedachtespinsels waren besmet. Dat kwam men name door het feit dat die mensen lid van de bepaalde groepering moesten zijn, om überhaupt als kandidaat naar voren te kunnen worden geschoven.

Het lijkt een vervelende stap terug in de geschiedenis van ons land te zijn om opnieuw een dergelijk systeem in te gaan voeren. Maar het is waarschijnlijk de enige goede mogelijkheid om ons democratisch systeem te redden. En om daarbij veel minder het risico te lopen dat wij mensen op 'de verkeerde kandidaat' gaan stemmen. Een dergelijk democratisch systeem zou niet alleen ons politieke systeem meer degelijkheid kunnen gaan verschaffen, maar ook het politieke systeem in veel andere landen. Het zou de wereld er minder gevaarlijk op gaan maken. En het kan beslist: onze wereld heeft immers niet alleen uitermate gevaarlijke dictators voortgebracht, maar ook zeer wijze 'herders'. Denk aan Nelson Mandela in Zuid-Africa; Michail Gorbatsjov in Rusland; Barack Obama en Martin Luther King in de VS.

De reden dat zich momenteel een trend lijkt voor te doen naar een bekrompen meningsvorming, kan niet alleen op het conto worden geschreven van Donald Trump, hoewel deze daaraan wel sterk bijdraagt, maar een grote factor daarin is ook het opkomen van het fenomeen dat vrijwel iedereen tegenwoordig via internet zijn/haar persoonlijke en vaak weinig doordachte mening kan rondtoeteren. En dat ook het lezen van goed doorwrochte beschouwingen door dit medium zo naar de achtergrond is gedrukt.

Verder komt dat mogelijk doordat het uiten van een mening over politieke issues, niet meer zoals in vroegere dagen, op degelijke wijze werd aangeleerd op de gymnasia en de hogere burgerscholen. Het elitaire karakter van deze scholen bracht met zich mee dat het uiten van luchthartige meningen algemeen als 'not done' werd ervaren.

Het grote gevaar van de algemene neiging tot ondoordachte meningsvorming (en erger: het uiten daarvan) zal overigens ook door de geheime dienst van veel van de verschillende landen op de wereld wel worden onderkend. Maar ook deze diensten kunnen daarin niet veel meer dan slechts waarschuwend optreden.